اپرا چیست؟

اپرا، فرمی از هنر است که در آن، خوانندگان و موزیسین ها ترکیبی دراماتیک از متن (libretto) و موسیقی را اجرا می کنند، که به طور معمول به شکل و فرم تئاتر است.

به زبان ساده، اپرا تئاتری است که به موسیقی و خوانندگی مُزیَن شده!

در اپرا، المان های زیادی از تئاتر به چشم میخورد، مانند بازیگری، صحنه پردازی، لباس (costume) و گاهی حتی رقص. اجراهای اپرا معمولا در خانه های اپرا (opera house) هستند و با یک ارکستر یا یک آنسامبل موسیقی کوچکتر همراهی می شوند.

به اولین اپراهای ایتالیایی نام های زیادی نسبت میدادند، مانند:

favola in musica” (fable in music)“ / افسانه در موسیقی،

و dramma per musica” (drama by means of music)“ / دراما توسط موسیقی.

و اما کلمه ی اپرا، از عبارت ایتالیاییِ opera in musica” (work in music)” به معنی کار در موسیقی آمده است.

(شاید برایتان جالب باشد که خود کلمه ی opera از operaio/operaia به معنی کارگر می آید!)

داستانهای مشهور زیادی مانند سیندرلا، هانسل و گرتل و همچنین رومئو و ژولیت به صورت اپرا درآمده اند.

اپرا چگونه به وجود آمد؟

کانسپت اپرا، سالها قبل از اینکه اولین اپرا نوشته شود، درحال ساخته شدن بود. آغاز آن میتواند به یونان باستان برگرد؛ آنان شعر و موسیقی را ترکیب میکردند و اجراهایی به وجود می آوردند که در آن موسیقی، گفتار و رقص ترکیب شده بود که با سازهای بادی یا زهی همراهی می شد.

حوالی 1100 میلادی، کلیساهای مسیحی اولیه، داستانهای مذهبی را به صورت موسیقی درآوردند، استایلی که به نام liturgical drama یا درامای مذهبی شناخته میشود.

اولین اپرای واقعی به نام “دافنه / Dafne” توسط جاکوپو پری (Jacopo Peri) [1561-1633] در ایتالیا نوشته شد؛ اپرای دافنه، داستان یک اسطوره یونانی است.

اولین آهنگساز بزرگ اپرا، کلادیو مُونتِوِردی (Claudio Monteverdi) [1567-1643] است که برخی از اپراهای او همچنان اجرا می شوند.

مونتوردی، در سال 1607، اپرای Orfeo را برای دیوان دوکِ شهر مانتوآ (ویچنزو گونزانا) (Duke of Mantua’s court) نوشت که با تعداد زیادی تماشاچی روی صحنه رفت.

بیشتر داستان اپرای Orfeo به این استایل است:

(recitar cantando” (speech in song” یا recitativo (رچیتاتیو) به معنیِ «گفتار و سخن گفتن در موسیقی»

اپرا در جهان

ایتالیا اولین کشوری بود که اپرا در آن شکل گرفت و محبوب شد. همانطور که گفتیم، جاکوپو پری و کلادیو مونتوردی ایتالیایی بودند.

با گذر زمان، این فرم سرگرمی در اروپا گسترش پیدا کرد؛ فرانسه و آلمان نیز به عنوان سازندگان اصلی اپرا به ایتالیا پیوستند.

ایتالیایی ها همیشه به اینکه عاشق خوانندگی هستند، شناخته میشوند، پس در اپرای ایتالیایی، تمرکز اصلی روی خواننده و نواهای زیبایی بود که صدای انسان تولید میکند.

در اواخر قرن 19 و اوایل قرن بیستم، با آهنگسازی وِردی (Verdi) و اپراهای پوچینی (Puccini)، نقش ارکستر و خواننده به یک تعادل و بالانس نسبی رسید.

فرانسوی ها بیشتر عاشق درامای داستان بودند، بنابراین دوست داشتند تمام توجه را روی زیبایی های بصری و دیدنی بگذارند، مخصوصا رقص.

یک مثال بزنیم، مثلا در قرن 19، اپرای پاریس اجرایی را که در محوریت آن رقص باله نبود، نمی پذیرفت.

وِردی، آهنگساز ایتالیایی، مجبور بود که باله را به تمامی کارهای خود اضافه کند تا بتواند آن را در پاریس به روی صحنه ببرد.

آلمانی ها همیشه سعی میکردند از اپرای ایتالیا و فرانسه، بهترین ها را استخراج کنند و این دو را با هم ترکیب کنند.

آهنگساز مشهور اپرای آلمان، ریچارد واگنر، برای طرح های اپرای خود از اسطوره ها و افسانه ها استفاده میکرد، تا بتواند علاوه بر اصل داستان، یک سری “ایده” نیز با تماشاچی به اشتراک بگذارد.

انواع اپرا

بل کانتو / Bel Canto

این عبارت ایتالیایی، به معنای “آواز زیبا” است. این اپراها شامل جملات بلند، کنترل نفس و انعطاف پذیری در خواندن است، چه قوی و چه نرم.

در بل کانتو، صدا نقش اول را دارد، نقش کلمات معمولا در جایگاه دوم است.

دونیزتی (Gaetano Donizetti) در این سبک آهنگسازی میکرد.

اپرا بوفا / Opera Buffa

اپرای کامیک یا کمدی. طنازهای اینگونه اپراها معمولا در نقش هایی مانند خدمتکار، روستایی یا نوکر ظاهر میشوند و طی داستان تلاش میکنند تا از کارفرما بهترینها را دریافت کنند.

روسینی (Gioachino Rossini) در این سبک آهنگسازی کرده است.

اپرا سریا / Opera Seria

اپرای جدی (!) یا Serious Opera. داستانهای اینگونه اپراها معمولا تراژدی هستند.

شخصیتهای این استایل، به طور معمول، قهرمان، شاه ها یا اسطوره های قدیمی و خدایان هستند.

برخی از اپراهای هندل (Georg Friederich Händel) مانند اپرای ژولیوس سزار در این سبک هستند.

اپرا سریا، المان هایی از اپرای کمدی را در خود دارد؛ مانندِ: دیالوگهای گفتاری (رچیتاتیو) میان جملات آوازی.

این سبک معمولا تم عجیب و غریب یا خیالی دارد.

اپرای فلوت سحرآمیز موتزارت (The Magic Flute)، مثالی از این سبک است.

Grand Opera

اپرایی تماشایی! این نوع اپرا شامل تعداد زیادی لباس (costume) و سِت با جزئیات فراوان است.

برای به روی صحنه بردن این استایل، به کادر عظیمی از افراد نیاز است.

Grand Opera معمولا با تجملگرایی، قهرمان سازی و صحنه های پیچیده از باله همراه است.

مدت زمان اجرای اینگونه اپرا معمولا طولانی است.

Giacomo Meyerbeer آهنگسازی از این سبک است.

Music Drama

میتوان گفت که استایلی مانند یک تئاتر موزیکال جدی است که اولین بار توسط ریچارد واگنر در کتاب او به نام Oper und Drama (اپرا و دراما) مطرح شد.

خود واگنر اسم “موزیک دراما” را انتخاب نکرده بود، بلکه بیشتر روی “دراما” بودن این سبک تاکید داشت؛ بعدها منتقدین نام «موزیک دراما» را جایگزین کردند.

این سبک گریز و بازگشتی به درامای یونانی است، و البته درکی که واگنر از آن داشت:

بیانِ عمومیِ آرزوهای انسان در فرمی سمبولیک و نمادین، توسط اسطوره هایی نژادی،

که برای بیان کامل و درستِ دراما، با موسیقی همراه میشود.

تاکید واگنر بر دراما بودنِ اپرا، صرفا از سرگیری و توسعه ی ایده های مونتوردی و Christoph Gluck است.

ریچارد واگنر، ناپدید شدن اپرای قدیمی را پیش بینی میکرد که در آن قافیه ها و libretto (متن) توسط شاعر نوشته شده و جداگانه آهنگسازی میشود؛ بلکه واگنر میخواست که آهنگساز یک اثر هنری تنظیم شده از فرم های خالص موسیقی پدید آوَرَد که توسط رچیتاتیو از یکدیگر جدا می شوند.

این استایل، تنها توسط یک آرتیست نوشته میشود که هم متن و هم آهنگسازی را انجام میدهد.

“موزیک دراما”، بسیاری از فرم های هنری را با هم ترکیب میکند و هر یک را جداگانه و منحصر به فرد، مهم میداند.

المان های اپرا

1. موسیقی

موسیقی، داستان اپرا را پیش میبرد، احساسات و هیجانات را بیان میکند، و به درک عمیقتر ما از شخصیت ها کمک میکند.

• ارکستر: اپراها اکثرا با گروهی از موزیسینها همراهی می شوند که توسط رهبر، لید میشوند. ارکستر، آنسامبلی ست تشکیل شده از سازهای زهی، بادی، برنجی، و پرکاشن.

• قطعه موسیقی: موزیسینها از روی قطعه (Score) که نتاسیون شده و شامل نت و ریتم و پارت هر صدا و ساز است، تمرین و اجرا می کنند.

• Overture یا پیش درآمد: اُوِرتور یک قطعه ی ارکسترال است که در آغاز اپرا توسط ارکستر نواخته می شود؛ قبل از آنکه هیچ عمل و اکتی روی صحنه انجام شود. (البته همه ی اپراها اورتور ندارند).

• تم های موزیکال / Musical Themes: تم های موسیقی، ایده های کاملی هستند که طوری نوشته شده اند که برای شنونده قابل به خاطر سپردن باشد. این تم ها در سراسر اپرا شنیده می شوند و مرتبط با یک یا چند کاراکتر، اتفاق، وسیله، ایده یا احساس هستند.

تم های موزیکال

در زیر به 4 فرم موزیکال اشاره کردیم که آهنگسازان از آنها استفاده میکنند تا احساسات و صحنه ها را بتوانند بهتر توصیف کرده و نشان دهند.

• رچیتاتیو / Recitativo: طوری آهنگسازی شده که شبیه الگوهای طبیعی حرف زدن باشد. رچیتاتیو آوازی است که ریتمی مانند صحبت کردن دارد. در اپرا برای مکالمه ی بین کاراکترها و همچنین پیش بردن طرح داستان استفاده می شود.

• آریا: سولوی آوازی/تکخوانی، نشان دهنده ی احساسات یا تفکر شخصی.

• آنسامبل: قطعه ای که توسط دو یا چند شخصیت همزمان خوانده می شود (دوئت/تریو/کوارتت و…).

• گروه کُر: گروه کر در اپرا معمولا نقش موزیک پیش زمینه را ایفا می کند.

پارتهای صدایی، به این بخشها تقسیم می شوند:

انواع گروه صدایی

سوپرانو / Soprano

سوپرانو، زیرترین صدای خانم هاست که گستره صدایی آن تقریبا شبیه ویولن است.

در اپراها، سوپرانوها معمولا در نقش دختران جوان یا قهرمان داستان (که در ایتالیایی به آن Prima Donna نیز گفته می شود)، ظاهر می شوند. (از آنجایی که صدای شفاف زیر، نشان دهنده زنانگی، معصومیت و فضیلت(!) است).

range نرمال صدای سوپرانو، از دو وسط (middle C) شروع شده و گاها تا نت های بسیار بالا ادامه دارد.

صدای اکثر خانم ها، سوپرانو است.

متزو سوپرانو / Mezzo-Soprano

متزو هم نامیده می شود، به صدای میانه ی خانمها گفته می شود، که گستره ای شبیه ساز ابوآ دارد.

صدای متزو معمولا تیره تر و گرم تر از صدای سوپرانو است.

در اپرا، آهنگسازها به طور کلی از متزو در نقش های زنان سالخورده یا شرور، قهرمانان اغواکننده و حتی در بعضی موارد، پسران جوان استفاده می کنند. (مانند هانسل).

کُنترآلتو / Contralto

به بم ترین صدای خانمها گفته میشود، که گستره ای شبیه ساز کلارینت دارد.

کنترآلتوها معمولا در نقش خانمهای پیرتر، یا شخصیتهای خاص ظاهر می شوند، مانند جادوگر یا کولی های پیر.

 range صدای آنها از فای پایینتر از دو وسط (F below middle C) تا لاین های بالایی کلید سل است.

کنترآلتوهای واقعی، بسیار نادر و کم هستند.

کُنترتنور / Countertenor

به زیرترین صدای مرد گفته میشود، که بیشتر در اپراهای اولیه و همچنین oratorio (ژانری از موسیقی و آواز کلاسیک شبیه به اپرا، معمولا با مضمون مذهبی)، از این صدا استفاده می شده است.

صدای کُنترتنور بسیار به صدای متزوسوپرانو شبیه است و معمولا این دو صدا، رپرتوار یکسانی را اجرا می کنند.

مانند کُنترآلتو، کٌنترتنور هم بسیار نادر است.

تنور / Tenor

معمولا زیرترین صدای مرد در اپراست. در گستره صوتی، دانگ و رنگ بسیار شبیه به صدای ساز ترومپت است.

تنور در اپرا، معمولا نقش قهرمان یا عاشق پیشه را ایفا می کند.

باریتون / Baritone 

به صدای میانی مردان گفته می شود و در گستره صوتی و رنگ شبیه به ساز فرنچ هورن (French horn) است.

در اپرا بوفا (اپرای کمدی)، باریتون اغلب نقش سرگروه یا سردسته را دارد، اما در اپرا سریا (اپرای جدی/تراژیک)، معمولا نقش شرور و لات دارد.

باس / Bass

بم ترین صدای مرد است و در گستره صوتی و رنگ شبیه به سازهای ترومبون و فاگوت است.

در اپرا سریا، صدای بم معمولا نشانه ی آگاهی و پختگی است.

اما در اپرای کمدی (اپرا بوفا)، معمولا برای کاراکترهای سالخورده که بامزه یا ابله هستند استفاده می شود.

2. دراما

اپراها، داستانی کمدی یا دراماتیک را آشکار می کنند که شامل نقش اول، رقیب و/یا قهرمان داستان هستند.

بازیگرانی که در هر یک از این نقشها ایفای نقش میکنند، باید هم در بازیگری و هم در خوانندگی عالی باشند.

برای هر گروه صدایی، گرایشهای کاراکتر مشخصی وجود دارد، که معمولا به صورت زیر است:

• سوپرانو: اغلب قهرمان زن در اپرا
• متزو سوپرانو: مادر، زن سالخورده، شرور، خدمتکار، نقش مرد
• کُنترآلتو: زن پیر، جادوگر، نقش کمدی/کامیک
• تنور: اغلب قهرمان مرد در اپرا
• باریتون: همراه یاری رسان، شرور، گاهی قهرمان
• باس: شاه، شرور، کشیش

حال، به تکست اپرا بپردازیم که به قضد همراهی شدن توسط موسیقی نوشته شده است:

• لیبرتو / Libretto = متن اپرا
• Librettist = نویسنده اشعار اپرا که طوری تکست را تنظیم میکند که روی موسیقی به خوبی بنشیند.

3. نمایش

نمایش اجرای اپرا شامل ست، لباس (costume)، جلوه های ویژه، لوازم و صحنه پردازی است.

اینها با هم ترکیب می شوند تا داستان را به صورت چندبعدی بیان کنند.

• سِت: مکانی که در آن، اجرای روی صحنه رخ می دهد. اپراها اغلب دارای ست بسیار بزرگ و تماشایی هستند که زمان و مکان داستان را نشان می دهند.
• لباس / costume: لباس فرمی که نشان دهنده زمان و مکان داستان اپراست، و بازتابی از شخصیت کاراکتر نیز می باشد.
• لوازم صحنه / Props: لوازمی که ممکن است به دست بازیگر به صحنه آورده شود، و همچنین وسایلی مانند دکور صحنه و مبلمان.

گردآوری و ترجمه: مهتاب مطهری

از اینکه تا اینجا همراه این مطلب بودید، سپاسگزارم.

مشتاقانه منتظر شنیدن و خواندن نظرات شما هستم.

منابع:

https://courses.lumenlearning.com/musicappreciation_with_theory/chapter/overview-of-opera/

Learn

• https://www.britannica.com/art/music-drama
• https://www.mezzo.tv/en/Opera/Monteverdi%27s-%27L%27Orfeo%27-at-the-Opéra-Comique-7747
• http://www.musicalcriticism.com/opera/roh-robert-1212.shtml
• https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_operas_by_Giacomo_Meyerbeer
• https://www.telegraph.co.uk/culture/music/opera/9908198/The-opera-novice-Parsifal-by-Richard-Wagner.html
• https://www.metopera.org